Mikroelementy, jak sama nazwa wskazuje, nie występują w naszym organizmie w dużej zawartości, co nie oznacza, że nie grają dużej roli. Jeden z nich, cynk bierze udział w szeregu kluczowych procesów życiowych. Dopóki wszystko działa jak należy, a nasze samopoczucie jest w normie, nie zastanawiamy się nad znaczeniem składników takich jak witaminy czy minerały. To zaklęta wiedza dietetyków – czyżby? Warto jednak poznać cynk lepiej, żeby umieć rozpoznać objawy niedoboru, i w porę zareagować.
Jaka jest rola cynku w organizmie?
Pierwiastki śladowe, takie jak cynk, pojawiają się w organizmie człowieka w dosłownie minimalnej ilości. W przypadku cynku jest to od 2 do 4 gramów w całym ciele. Wydaje się, że to niedużo, a jednak wahania w poziomie cynku w organizmie wpływają na wiele aspektów naszego życia. Cynk jest składnikiem 2000 białek, w tym ponad 400 enzymów powiązanych z metabolizmem, odpornością, ciśnieniem krwi, układem rozrodczym i wieloma innymi. Zarówno w przypadku niedoboru cynku, jak i jego nadmiaru mogą pojawić się poważne konsekwencje zdrowotne.
Cynk ma duży wpływ na odporność ze względu na to, że uczestniczy w tworzeniu i dojrzewaniu limfocytów T, czyli stanowiących trzon układu odpornościowego. Badania wskazują, że zażywanie cynku może skracać czas infekcji, a także skrócić i złagodzić objawy.
Pierwiastek ten wpływa na syntezę kwasów nukleinowych DNA, RNA i hormonów, a także uczestniczy w metabolizmie białek, tłuszczów i węglowodanów. Wchodzi także w skład enzymów antyoksydacyjnych, czyli wspiera ochronę organizmu przed wolnymi rodnikami.
Niezwykle istotny jest wpływ cynku na układ rozrodczy, zarówno u kobiet jak i mężczyzn. U pań bierze udział w regulacji cyklu menstruacyjnego, u panów zaś uczestniczy w spermatogenezie – czyli mówiąc wprost zwiększa płodność.
Nasza pamięć i samopoczucie także mogą zależeć od poziomu cynku. Z badań na młodzieży wynika, że suplementacja tego minerału poprawia koncentrację i szybkość reakcji. Cynk w strukturach mózgu aktywuje obszary odpowiedzialne za zmysły węchu i smaku, wobec także także ich funkcjonowanie jest zależne od jego poziomu. Jako, że cynk powiązany jest z witaminą A, ma także duży wpływ na nasze oczy: łagodzi ich podrażnienia i dosłownie poprawia jakość widzenia.
Wreszcie, cynk często kojarzony jest z urodą, a dokładniej kondycją włosów, paznokci i skóry. Potrafi on przyspieszać gojenie się ran, wpływa na produkcję łoju i reguluje gospodarkę hormonalną. Jest nieoceniony w problemach z trądzikiem, ale pomoże także w zmianach zapalnych skóry. Zdrowa i silna płytka paznokciowa także wymaga cynku. Matowienie i wypadanie włosów to także potencjalne objawy niedoboru cynku, cynk jest jednym z ważniejszych minerałów dla kondycji włosa.
Cynk, obok wapnia i magnezu jest niezbędnym minerałem dla zdrowia naszych kości. Trójca tych minerałów wzajemnie wymaga siebie nawzajem do poprawnego funkcjonowania układu kostnego, warto więc o tym pamiętać, szczególnie na etapie rozwoju młodego organizmu. W późniejszych etapach życia wspomaga leczenie reumatyzmu.
Bardzo istotna jest rola cynku na produkcję insuliny i utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi. Badania wykazują że obniżony poziom cynku zwiększa ryzyko zapadnięcia na cukrzycę, a cynk może także być pomocny w jej leczeniu, szczególnie że u cukrzyków obserwuje się zwiększone wydalanie tego minerału z moczem.
Badania wykazują także, że poziom testosteronu (który przecież występuje nie tylko u mężczyzn) jest także ściśle powiązany z poziomem cynku w organizmie. Cynk wpływa także na pracę układu krążenia i uczestniczy w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy.
Zbilansowana dieta w większości wypadków zabezpiecza nas przed wahaniami jeśli chodzi o poziom cynku. Warto jednak pamiętać, że wchłaniamy zaledwie część cynku z pokarmu, a jedzenie mocno przetworzone zawiera go znacznie mniej, niż potrzebujemy. Są też momenty w których zapotrzebowanie na cynk wzrasta: wysoka aktywność fizyczna, ciąża i okres karmienia, rekonwalescencja po chorobie. Wegetarianie także mogą obserwować niedobór cynku, jako że nie dostarczają go w odpowiedniej ilości w diecie. Cynk jest niezwykle istotnym składnikiem diety dzieci, nawet wcześniaków, gdyż bierze udział w procesie rozwoju i dojrzewania.
Jak objawia się niedobór cynku?
Najłatwiejszymi do zaobserwowania oznakami, że poziom cynku wymaga naszej uwagi są spadek odporności, utrata apetytu czy wypadanie włosów. Uczucie znużenia, apatia, a także pogorszenie pamięci również mogą być efektami niedoboru. W przypadku takich podejrzeń dobrze jest udać się na badania laboratoryjne, aby oznaczyć poziom cynku we krwi. To najlepszy sposób ustalenia, czy faktycznie przyczyna leży po stronie tego mikroelementu. W trakcie ciąży niewystarczające ilości cynku mogą zaburzać rozwój płodu, należy więc także po konsultacji z lekarzem rozważyć jego suplementację.
Czy nadmiar cynku to też problem?
Jako że to pierwiastek śladowy, jego ilości w organizmie powinny mieścić się w określonych, niedużych normach. Przesadne „atakowanie” organizmu cynkiem może zaburzyć działanie układu immunologicznego, źle wpłynie na metabolizm miedzi i żelaza, może także obniżyć stężenie frakcji HDL, czyli tzw. „dobrego cholesterolu”.
Konsekwencje nadmiaru cynku, najczęściej spowodowane przedawkowaniem suplementów mogą prowadzić nawet do rozwoju choroby Alzheimera. Objawy nadmiaru to nudności, ból głowy czy chroniczne zmęczenie. Z tego też powodu suplementację cynku należy przeprowadzać zgodnie z sugerowanymi dawkami, i obserwować swój organizm.
Jak suplementować cynk?
Dzienne zapotrzebowanie zależne jest od wieku, a także trybu życia. U noworodka to ok. 5 mg, u dziecka 10, a u dorosłych nawet 15 mg na dobę. W ciąży i podczas karmienia u kobiet ta norma zwiększa się do 20 mg. Jako górną granicę dawkowania przyjmuje się aż 40 mg.
Codziennie dostarczamy sobie cynku wraz z pożywieniem, nie są to jednak zawsze odpowiednie ilości. Najwięcej cynku mają pestki dyni, gorzka czekolada, wątróbka cielęca i ser żółty. Przyswajalność tego pierwiastka jest jednak dość niska, i osiąga w porywach zaledwie 40%, a wchłanianie cynku zmniejszają rozmaite czynniki, takie jak np. sposób łączenia pokarmów ze sobą. Lepiej przyswajamy go z produktów zwierzęcych, niż roślinnych. Gorzej przyswaja się jeśli towarzyszą mu cukier i alkohol. Najczęściej zatem niedobór cynku pojawia się w wyniku niewystarczających jego ilości w diecie – tu szczególnie narażone są osoby na dietach bezmięsnych.
Rozwiązaniem dla zabezpieczenia organizmu jest wykorzystanie suplementów diety zawierających cynk organiczny. Są to preparaty jednoskładnikowe, ale często także produkty łączące działanie różnych mikroelementów i witamin, na przykład sprzyjających zdrowiu włosów i cery. Każdy z nich ma nieco inne dawkowanie, należy więc zwrócić na to uwagę dobierając suplementy. Podobnie jest z postacią w której będziemy je stosować – na rynku znajdziemy tabletki, kapsułki ale także żelki zawierające cynk. Istotne jest by wybierać preparat od sprawdzonego dostawcy, i zapoznać się z jego ulotką.
Jeśli chodzi o problemy skórne, często stosowanym produktem są maści z cynkiem – głównie stosowane na trądzik, ale także w przypadku łuszczycy czy poparzeń. Zawarty w nich tlenek cynku pomaga osuszyć i ochronić skórę, ma także działanie przeciwzapalne. Często można spotkać go w kremach przeciwsłonecznych i innych kosmetykach.
Kiedy warto sięgnąć po cynk?
Wiedząc o tym, jakie są właściwości cynku łatwo zrozumieć że cynk ma ważną rolę dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Objawy jego niedoboru, które powinny zwrócić naszą uwagę to w szczególności nagła utrata wagi (bez żadnej diety i ćwiczeń), utrata węchu i smaku czy problemy z gojeniem się ran. Także zwiększona podatność na infekcje wirusowe czy osłabiona kondycja włosów i paznokci bywa sygnałem alarmowym. Suplementy diety są dobrym rozwiązaniem, ale jeśli podejrzewamy u siebie niedobór cynku i obserwujemy jego objawy, warto poprzedzić ich stosowanie badaniem krwi. Leczenie należy zawsze rozpocząć od zidentyfikowania przyczyny, w innym wypadku może się okazać, że tylko przykrywamy skutki, a problem leży gdzie indziej.
